Historische Vereniging Voorburg

Schoolhoofd gezocht

Tegenwoordig is het voor veel scholen lastig om personeel te vinden. De minister heeft het budget voor scholen fors verhoogd, met als resultaat dat scholen tegen elkaar opbieden in arbeidsvoorwaarden. Soms wordt er gemeld dat er woonruimte beschikbaar is. Ook vroeger werden dergelijke lokkertjes ingezet om nieuwe leerkrachten te werven. Zo lezen we in deze advertentie voor een Hoofd voor de Van Wassenaer Hoffmanschool, een lagere school der Nederlands Hervormde Gemeente met ruim 180 leerlingen. Deze school lag achter de Herenstraat, aan de Parkweg. Het schoolgebouw staat er nog, maar de school is uiteindelijk opgeheven.

Geen idee hoe gespannen de arbeidsmarkt toen was, maar net als nu wordt een mooie woning aangeboden als lokkertje voor de kandidaten. Tegenwoordig worden dergelijke argumenten opnieuw in stelling gebracht, nu vooral vanwege de sterk gestegen huurprijzen en het navenant schaarse aanbod. Alhoewel de advertentie niet duidelijk is over het gewenst geslacht van de kandidaat, mogen we er wel vanuit gaan dat het om een man ging. De potentiële doelgroep werd nog verder ingeperkt doordat alleen Nederlands Hervormde kandidaten, beslist van gereformeerde beginselen, acceptabel waren. Natuurlijk moest men goed opgeleid zijn, diploma’s of bijakten strekten tot aanbeveling, evenals ervaring als schoolhoofd. Het salaris was niet slecht. Ervan uitgaande dat met fl. 50,- een weekinkomen bedoeld wordt, dan lag dat beduidend hoger dan het gemiddelde weekinkomen in dat jaar in Nederland. Dat bedroeg namelijk 24 gulden. We gaan er maar vanuit dat de Van Wassenaer Hoffmanschool een uitstekend Hoofd heeft weten te vinden.

Tuinfeest in Hotel “De Wijckerbrug”

Juist nu het kabinet bekend gemaakt heeft dat vanwege de Corona-pandemie grote festivals dit jaar (2021) helaas niet door mogen gaan, trok dit bericht van 100 jaar geleden de aandacht.

De bekende Haagsche dansschool Constandse organiseerde voor haar leerlingen en voor introducé’s een groots tuinfeest in Hotel “De Wijckerbrug” in Voorburg. Voorburg had met “De Wijckerbrug” een belangrijke uitgaansgelegenheid. Dit hotel lag naast de Wijkerbrug, waar zich nu de Maartens Basisschool bevindt. Waarschijnlijk had de heer Constandse op dat moment zelf onvoldoende ruimte voor een feest voor alle leerlingen. Na een paar maal van het Hofwijckplein (nabij het Rijswijkseplein) uitgeweken te zijn naar andere ruimtes in Den Haag, werd nu de sprong gewaagd naar Voorburg.

Waarschijnlijk was ook dit eenmalig. Vanaf 1923 betrok dansschool Constandse een nieuwe locatie aan de Toussaintkade 16 in Den Haag, waar ze gevestigd bleef tot 1993. Tot in de jaren ’70 was Constandse in de regio Den Haag een fameuze dansschool, en veel oudere lezers uit Den Haag en Voorburg kennen zonder twijfel deze naam. Constandse ging soepel om met de verzuiling in die tijd. Zo waren er speciale danslessen voor de katholieke jeugd, die ‘natuurlijk niet om mocht gaan met ongelovigen of protestantse danslustigen’. ‘Gelukkig’ waren in Den Haag voor nagenoeg alle geloofsrichtingen passende dansscholen beschikbaar. Maar het blijven vasthouden aan de traditionele dansmuziek en omgangsvormen betekende ook voor deze dansschool het einde.

Tenslotte, ook al zou Lowlands dit jaar wel zijn doorgegaan, er zou aan de deelnemers vast geen souper zijn aangeboden. Gezien de tegenwoordig gebruikelijke beschikbaarheid van ‘geestverruimende’ middelen bij dit soort festivals, zou het aanbieden van een souper eigenlijk ‘mosterd na de maaltijd’ zijn geweest.   

Honderd jaar geleden was huispersoneel nog heel gewoon

Honderd jaar geleden was het in gegoede kringen heel gewoon om inwonend huispersoneel te hebben. Rond 1920 waren ruim tweehonderdduizend meisjes en vrouwen [1] werkzaam in de huishouding. Een groot deel van de vrouwelijke beroepsbevolking van Nederland werkte dus in andermans huishouding. In de toenmalige standenmaatschappij waren de rolpatronen voor vrouwen vrij standaard. Als vrouw van stand – al dan niet gehuwd – had je huispersoneel en hoefde je niet bezig te houden met zo iets ordinairs als het huis schoon te maken, laat staan zelf de was te doen. Was je als meisje daarentegen ‘voor een dubbeltje geboren ’ dan was na de lagere school de kost verdienen in een ‘dienstje’ het normale vooruitzicht.

In dorpen op het platteland was het vrij gebruikelijk dat een baantje als dienstbode via ouders of bekenden geregeld werd. In de steden daarentegen was het adverteren van een vacature meer gebruikelijk. Zo staat in ‘De Graafschap-bode’ van 28 juni 1921 een advertentie van ‘Mevr. SCHOTEL, Villa Sparwoude te Voorburg’ [2] waarin gevraagd wordt om ‘een flinke Dienstbode, zelfstandig kunnende werken’.

Een paar zaken vallen op in deze advertentie: 1) Mevrouw Schotel uit Voorburg adverteert in een krant die in de Gelderse Achterhoek gepubliceerd wordt, 2) Er wordt geen loonbedrag genoemd maar een paar vergelijkbare advertenties op dezelfde pagina van ‘De Graafschap-bode’ doen dat wel.

Naar hedendaagse maatstaven zijn dat twee alarmbellen voor iemand die op zoek is naar werk. Waarom adverteerde iemand uit Voorburg in de Achterhoek om een dienstbode te vinden? Waarom werd er niets gezegd over het geboden loon en andere voorwaarden? Betekende het dat de reputatie van het huishouden zodanig was dat het in de regio Den Haag gewoon niet lukte om iemand te vinden?

Een baantje als dienstbode betekende meestal hard werken voor een karig loon. Een jaarloon van ƒ 250 à ƒ 300 voor een 6-daagse werkweek met dagen van 10-uur of meer was vrij normaal. Vergeleken met ‘90 cent per uur’ voor een semi-geschoolde arbeider als een schildersknecht is dat jaarloon nogal schamel. Voor inwonend personeel waren kost en inwoning dan wel gratis, maar inclusief de kost en inwoning was het effectieve uurloon van een dienstbode pakweg twintig cent.

Voor de omgang tussen de vrouw des huizes en het huispersoneel bestonden uitgebreide handleidingen. Zo staan in de 12^e druk (1957) van het boek ‘Hoe hoort het eigenlijk?’ van Amy Groskamp-ten Have nog uitgebreide aanwijzingen over taakverdeling tussen het eerste, het tweede en het derde meisje. Inclusief richtlijnen voor de verdeling van fooien die door diner- of logeergasten werden gegeven. Wat betreft secundaire arbeidsvoorwaarden en verdere informatie over de werkomstandigheden van inwonend huispersoneel is het boek ‘Leven op stand 1890 - 1940’ van Ileen Montijn een mooie bron [3]. Zo blijkt dat in gunstige gevallen de fooien bijna een verdubbeling van het loon konden bedragen. Montijn geeft ook gedetailleerde werklijsten die elke week uitgevoerd moesten worden. Ook verhult Montijn niet dat bij de secundaire arbeidsvoorwaarden het moeten doorstaan van de seksuele avances van de heer of zoon des huizes vrij algemeenwas. In het huidige ‘Me Too’ tijdperk lijkt dat misschien ondenkbaar, maar honderd jaar geleden was het helaas vrij gebruikelijk.

Of de advertentie van ‘Mevr. Schotel (...) te Voorburg’ in een Gelderse krant voor ‘een flinke Dienstbode zelfstandig kunnende werken’ ook een dergelijke situatie als achtergrond had zullen we wel nooit te weten komen.

[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Dienstbode

[2] In een advertentie in de Haagsche Courant van 4 Juli 1925 waarin de veiling van de ‘groote luxueuse Villa “Sparwoude” met Tuin’ wordt aangekondigd staat ook het adres: Achterweg No. 164. Tegenwoordig is dat Parkweg 162.

[3] https://www.dbnl.org/tekst/mont023leve01_01/mont023leve01_01_0009.php

^[3] htps://www.dbnl.org/tekst/mont023leve01_01/mont023leve01_01_0009.php

Middeleeuws?

Vergeefse klantvriendelijkheid bij het OV

Honderd jaar geleden was autobezit nog een zeldzaamheid. Voor vervoer over langere afstanden was de gewone man of vrouw aangewezen op de benenwagen, de fiets of op het openbaar vervoer. Zo konden inwoners van Voorburg als ze naar Den Haag of naar Leiden moesten, gebruik maken van de stoomtram die in 1885 was gaan rijden. In 1924 werd de electrificatie van die tramlijn officieel in werking gesteld. Vrij kort daarna werd er al over die nieuwe tram gesproken als de ‘Blauwe Tram’ [1]

In de Haagsche Courant van 28 mei 1921 staat een aardig bericht over hoe klantgericht de dienstverlening bij het Openbaar Vervoer van honderd jaar geleden nog was. 

Een paar passagiers van de laatste tram van Noordwijk naar Leiden waren vertraagd. Ze wilden echter wel via Voorburg naar Den Haag doorreizen. Daarom was in Leiden aan de conducteur van de tram naar Den Haag opdracht gegeven op die personen te wachten. Tegenwoordig zou zo’n opdracht om op een paar vertraagde passagiers te wachten door de dienstregelaars van de HTM worden gegeven. Het is echter ook goed mogelijk dat honderd jaar geleden zo’n opdracht direct van de directeur kwam die door een kennis gevraagd was om als vriendendienst de aansluiting even te laten wachten. In de goede oude tijd hielp ‘ons kent ons’ nog veel meer dan tegenwoordig.

Hoe dan ook: in dit geval wachtte de tram Leiden-Den Haag tevergeefs. Na een uur gewacht te hebben ging de conducteur op onderzoek uit en wat bleek! De personen op wie gewacht werd hadden ‘met een andere gelegenheid hun reis [...] vervolgd en vergeten hadden het personeel van de tram Leiden-den Haag te waarschuwen.’ De mogelijkheid dat deze lieden zich in plaats van per trein naar Den Haag door te reizen, zich in het nachtleven van de Sociëteit Minerva of een andere vorm van nachtelijk vertier hadden gestort blijft helaas onbesproken in dit krantenbericht.

Ofschoon het tegenwoordig ook nog wel gebeurt dat een bus of tram even wacht op een vertraagde aansluiting, zal het tevergeefs een uur lang wachten niet gauw meer voorkomen.

[1] Bron: De canon van Leidschendam-Voorburg (Hfs. 14, Openbaar vervoer-van trekschuit tot tram; p.135 – 137)